De selectieve woede van de moraalactivist

Waarom activisme steeds vaker faalt in morele helderheid

De protestmars die niemand verdedigde

Begin juni 2025. In Egypte verzamelen honderden internationale vredesactivisten zich voor een mars naar Gaza. Ze brengen voedsel, medicijnen, protestborden – en de overtuiging dat burgerprotest een universeel recht is. De mars is bedoeld als stil gebaar van solidariteit met de bevolking van Gaza, die al jaren onder een complexe blokkade leeft. Maar nog voor het protest goed en wel is begonnen, grijpen Egyptische autoriteiten in. De mars wordt abrupt beëindigd. Activisten worden vastgezet of uitgewezen. De media rapporteren kort. En wat vooral opvalt: het stilzwijgen van progressieve bewegingen die zich doorgaans luid roeren bij mensenrechtenschendingen.

Hoe kan het dat deze harde staatsinmenging niet op dezelfde morele verontwaardiging kan rekenen als bijvoorbeeld Israëlische grensblokkades? Waarom ontbreekt het activistische geluid zodra de onderdrukker niet in het westerse kamp zit, maar een Arabische bondgenoot betreft?

Deze stilte is niet toevallig. Ze laat zien hoe activisme steeds vaker moreel selectief opereert. Het gaat niet om wie onderdrukt, maar om wie past in het gewenste morele verhaal.

Morele verontwaardiging als geopolitiek schouwspel

Hedendaags activisme werkt vaak met een binaire wereldkaart. Aan de ene kant staan de onderdrukkers – staten, bedrijven, systemen – die macht hebben en hun wil opleggen. Aan de andere kant staan de onderdrukten – volken, minderheden, activisten – die strijden voor bevrijding. Maar wie bepaalt wie tot welk kamp behoort?

In deze logica zijn Israël, Amerika en West-Europa per definitie verdacht, terwijl Palestina, inheemse volkeren of klimaatjongeren morele superioriteit genieten. Het probleem is niet dat deze groepen onterecht aandacht krijgen – integendeel – maar dat anderen op voorhand worden uitgesloten van morele analyse. Egypte, dat samen met Israël de grens naar Gaza hermetisch afsluit, blijft buiten beeld. Saoedi-Arabië, dat in Jemen een meedogenloze oorlog voert, krijgt nauwelijks de helft van de verontwaardiging die Israël voor vergelijkbare daden ontvangt.

Deze asymmetrie verraadt iets diepers: het activistische moreel kompas is verankerd in geopolitieke voorkeuren, niet in universele principes.

De kolonisatie van waarden

Hier sluipt een tweede probleem binnen. Veel activistische bewegingen beroepen zich op universele mensenrechten, gelijkwaardigheid, recht op protest, vrijheid van meningsuiting. Maar tegelijk kiezen ze er vaak voor om de context van onderdrukking alleen toe te wijzen aan westerse staten. Daarmee reduceren ze mensenrechten tot een ideologisch exportproduct. Wie de verkeerde bondgenoot heeft, of zich niet binnen het juiste slachtoffernarratief positioneert, wordt overgeslagen.

De ironie is schrijnend: juist bewegingen die beweren te vechten tegen koloniale onderdrukking, plegen zelf een vorm van culturele kolonisatie. Ze leggen aan de wereld één moreel raster op, waarin plaats is voor het slachtofferschap dat ze herkennen, maar geen ruimte is voor complexiteit, lokale verantwoordelijkheid of tegenstrijdige loyaliteiten.

De mars naar Gaza werd niet tegengehouden door een “koloniale” westerse staat, maar door een Arabisch regime met autoritaire trekken. Toch was dat blijkbaar geen reden om te protesteren. Waarom niet? Omdat het de logica van het activistische verhaal zou verstoren.

Activisme zonder democratische kern

Die selectiviteit ondermijnt ook de democratische geloofwaardigheid van hedendaags activisme. Democratie veronderstelt niet alleen inspraak, maar ook zelfkritiek, representatie, bescherming van minderheden, en ruimte voor het ongemakkelijke gesprek. Het vermogen om ook je bondgenoten kritisch te bevragen is een kernelement van morele volwassenheid.

Maar waar protestbewegingen zich opsluiten in ideologische eensgezindheid, verdwijnt die zelfkritiek. Sterker nog: kritiek van binnenuit wordt vaak gezien als verraad. Wie vragen stelt bij de strategie of het narratief van de beweging, wordt al snel weggezet als medestander van de onderdrukker. Denk aan het verwijt van ‘whataboutism’ dat volgt zodra iemand de mensenrechtensituatie in Iran of Gaza benoemt tijdens een protest tegen Israël. Alsof morele helderheid alleen geldt binnen een beperkte geografische reikwijdte.

Deze tendens sluit het gesprek af, waar democratie juist vraagt om openheid en verantwoording. Protest dat zichzelf immuun acht voor tegenspraak, verliest zijn recht op moreel leiderschap.

De vergeten middenweg

De opkomst van radicale activistische polen aan weerszijden van het publieke debat heeft het moeilijk gemaakt om een middenweg te bepleiten. Maar het is precies daar – in die ongemakkelijke ruimte tussen eenvoud en complexiteit – waar morele volwassenheid nodig is. Dat betekent:

• het erkennen van structurele ongelijkheid én het benoemen van lokale verantwoordelijkheid;

• het verdedigen van burgerprotest én het aanvaarden dat niet elk protest even moreel coherent is;

• het beschermen van slachtoffers én het onderzoeken wie daarbij géén slachtoffer wil zijn maar juist mede-actor is.

Zonder die ruimte dreigt het publieke debat te verworden tot een strijd tussen morele vlaggen en ideologische loopgraven. De echte vragen – over representatie, verantwoordelijkheid, compromis en machtsuitoefening – blijven dan onbeantwoord.

Een ethiek van evenwicht

Het alternatief is een activisme dat vertrekt vanuit democratische zelfbeheersing en morele nuchterheid. Dat betekent:

• protesteren tegen Israël én tegen Egypte;

• pleiten voor Palestijnse rechten én het erkennen van Hamas’ verantwoordelijkheid;

• kritiek leveren op westers beleid én beseffen dat ook niet-westerse regimes repressie bedrijven.

Een volwassen ethiek vereist dat we verantwoordelijkheid niet reduceren tot ideologische tegenstellingen, maar dat we haar zoeken op alle niveaus: lokaal, regionaal, mondiaal. Dat we bondgenoten bevragen zonder te verraden. Dat we solidariteit koppelen aan waarheidszin, niet aan narratief.

Slot – Waarom luisteren revolutionair is

De afgebroken mars naar Gaza verdient meer dan stille verontwaardiging. Ze vraagt om reflectie: waarom zijn wij – burgers, media, actiegroepen – selectief in onze woede? En durven wij te luisteren naar ongemakkelijke stemmen die niet passen in ons verhaal?

Luisteren is in deze tijd van moreel lawaai een radicale daad geworden. Want wie werkelijk luistert, moet bereid zijn zijn eigen positie ter discussie te stellen. En juist dat is de essentie van democratische volwassenheid: niet de hardste stem, maar de meest eerlijke. Niet de luidste woede, maar de breedste verantwoordelijkheid.